Czym jest seksualność? 

Agnieszka Juszczyk-Mirek: Temat seksualności człowieka od zawsze budzi wiele emocji. Ta sfera życia bardzo często owiana jest tajemnicą obowiązującą w rodzinie i w społeczeństwie. Jest to temat tabu, o którym zarówno trudno rozmawiać dorosłym między sobą, a jeszcze trudniej na „takie” tematy rozmawia się rodzicom z własnymi dziećmi. Rozmowom takim często towarzyszy wstyd i zakłopotanie. Niewiedza na temat rozwoju seksualności człowieka prowadzi często do tego, że normalne zachowania dziecka związane z rozwojem tej sfery życia wywołują niepokój u rodziców.
Istnieje wiele mitów i poglądów na temat tego, od kiedy człowiek zaczyna być istotą seksualną. Jedni uważają, że dziecko nie jest istotą seksualną i nie przejawia w związku z tym żadnych zachowań, ani nie odczuwa emocji związanych z tą sferą życia. Ich zdaniem jest to sfera zarezerwowana tylko i wyłącznie dla osób dorosłych. Inni z kolei twierdzą, że człowiek od początku jest istotą seksualną, z wszelkimi następstwami z tym związanymi – łącznie z odczuwaniem przez dziecko takich samych emocji i doznań jak osoba dorosła. Jednak zgodne z aktualną wiedzą seksuologiczną, jest trzecie podejście, mówiące o tym, że dziecko jest istotą seksualną, ale na innym etapie rozwoju niż osoba dorosła.
Co właściwie kryje się pod pojęciem „seksualność”? Słowo „seksualność” oznacza tyle, co „płciowość” (łac. sexus – płeć), przynależność do płci męskiej lub żeńskiej oraz wszelkie idące za tym następstwa. Dotyczy to wymiaru biologicznego naszej seksualności, związanego z ciałem, fizjologią, narządami ciała, działaniem hormonów oraz procesami uwarunkowanymi genetycznie, uniwersalnymi dla całego gatunku ludzkiego, takimi jak dojrzewanie płciowe i zachodzące w związku z tym zmiany w ciele. Patrząc na seksualność z biologicznego punktu widzenia, wiąże się też ona z odczuwaniem przyjemności fizycznej, potrzebą seksualną oraz zaspokojeniem jej poprzez stosunek seksualny czy rozładowywanie napięcia w inny dostępny sposób np. poprzez masturbację.
Byłoby jednak błędem ujmowanie seksualności tylko na tym jednym wymiarze. Człowiek jest istotą odczuwającą i przeżywającą całą gamę uczuć i emocji. Tak jak i innych sfer funkcjonowania człowieka, tak i sfery seksualnej nie można oderwać od świata emocji, uczuć i zmysłów. Zatem drugim ważnym wymiarem jest wymiar psychiczny (emocjonalny)seksualności. Jest to sfera życia związana z uczuciami i emocjami, odczuwaniem przyjemności, ekscytacji czy zaciekawienia, związanego z własnym ciałem czy ciałem drugiego człowieka. Na różnych etapach rozwoju mogą pojawiać się myśli związane z seksualnością człowieka, a także fantazje i wyobrażenia. Mogą pojawić się też uczucia wstydu, lęku, czy zakłopotania związanego z seksualnością. W dużej mierze uczucia dotyczące tej sfery życia zależą od wychowania, wartości i religijności oraz podejścia do spraw związanych z seksualnością prezentowanego przez rodziców.
Trzecim wymiarem seksualności jest wymiar społeczny. Człowiek od urodzenia funkcjonuje w grupie społecznej, najpierw jest nią rodzina, następnie szerszy krąg ludzi -rówieśnicy w przedszkolu czy na podwórku, dzieci w szkole, znajomi, społeczeństwo. Dziecko zaczyna wchodzić w relacje z innymi ludźmi (zarówno w sferze psychicznej jak i fizycznej). Uczy się norm, zasad i zakazów związanych z funkcjonowaniem w społeczeństwie, także tych związanych z seksualnością i intymnością. Zaczyna rozumieć, co mu wolno, a czego nie, jakie są granice kontaktu z drugą osobą, z rodzicami, rówieśnikami czy z obcymi. Uczy się, że istnieje podział na role męskie i kobiece i jakie są oczekiwania społeczne z tym związane.
Mówiąc o seksualności człowieka, musimy uwzględnić wszystkie te trzy wymiary – biologiczny, psychiczny i społeczny. Tylko takie ujęcie, pozwala w pełni oddać złożoność tej sfery życia człowieka.

Dlaczego warto rozmawiać z dzieckiem o seksualności? 

Agnieszka Juszczyk-Mirek: Dzieciństwo to czas intensywnych przemian we wszystkich obszarach rozwoju człowieka. Znaczenie i siła wczesnych doświadczeń dziecka w obszarze seksualności odgrywa ogromną rolę dla jego funkcjonowania w życiu późniejszym. Między innymi właśnie dlatego warto rozmawiać z dziećmi o seksualności.
Postawa rodzica wobec seksualności determinuje to, czy dziecko nabędzie: wiedzę, która pozwoli mu zbudować adekwatny system norm i wartości np.: szacunku do siebie i drugiego człowieka, do jego i swojej intymności czy prawa do samostanowienia w kwestiach swojej seksualności. Postawa rodziców pomoże także zbudować niezaburzone granice intymności, wgląd i pewność, co do własnej seksualności oraz prawidłową realizację potrzeb seksualnych. Dzięki temu, dziecko będzie miało lepszą kontrolę nad własną seksualnością w okresie dorastania i w okresie dorosłości. Warto zdawać sobie sprawę, że seksualność człowieka to nie tylko seks, a także np. kontrola zwieraczy, czyli świadome wypróżnianie się, różnice anatomiczne, nauka bezpiecznych zachowań z obcymi, czy stereotypy płciowe. Jest to wachlarz złożony z różnych kwestii, który daje wiele możliwości do rozmowy z dzieckiem.
Seksualność to istotna część życia człowieka, której kształtowanie rozpoczyna się już w życiu płodowym. Dziecko rodzi się jako istota seksualna i odbiera bodźce seksualne od pierwszych miesięcy życia np. kiedy ssie matczyną pierś, jest głaskane, przytulane, kąpane czy przewijane. Od narodzin uczy się czerpać przyjemność z bliskości z drugą osobą, z dotyku, z nagości. Wszystkie te czynności mają wpływ na kształtowanie się jego sfery seksualnej.
Specjaliści twierdzą, że jeśli normą w rodzinie jest otwartość na rozmowy z dzieckiem na różne tematy, to temat seksualności także w sposób naturalny się w nich pojawi. Rodzice nie unikną sytuacji, w których seksualność „wkradnie się” do ich życia. Okazji może być dużo: para na ulicy się całuje, ciocia zaszła w ciążę, pod domem jest duży plakat reklamujący bieliznę, mama wśród różnych zakupów przynosi do domu podpaski a w sklepie przy kasie jest mnóstwo kolorowych opakowań z prezerwatywami. Ze względu na to, że seksualność stanowi nieodłączny element codzienności nie warto unikać rozmawiania z dziećmi o niej. Warto zatem na bieżąco tłumaczyć ją dziecku i przede wszystkim nadawać odpowiednie znaczenie obrazom i wydarzeniom z tego obszaru, przekazać rzetelną wiedzę, ale i wartości w tym temacie.
Dzieci, którym przekazywano, że ich ciało jak i sfera seksualna to coś pozytywnego łatwiej zaakceptują siebie i swoje ciało, a w dorosłość wejdą z pozytywnym nastawieniem do własnej seksualności, mając większe szanse na tworzenie związków opartych na zaufaniu, miłości oraz szacunku do siebie i drugiej osoby. W oczach dziecka to rodzic jest ekspertem od każdej dziedziny życia. Nic więc dziwnego, że swoje pytania kieruje w pierwszej kolejności właśnie do niego. Dla rodzica jest to natomiast znakomita szansa na to, aby zaistnieć w oczach dziecka jako osoba godna zaufania, obdarzająca je troską oraz należytą uwagą.
Ważne, by dziecko dowiedziało się od rodziców, że jego ciało zasługuje na szacunek, że ma prawo do intymności, że nikt nie może przekraczać granic jego intymności bez jego zgody, że istnieje coś takiego jak „zły dotyk”. Wszystkie te rozmowy pozwolą dziecku oswoić temat, zbudować świadomość tego, co jest w tej sferze akceptowane a co jest przekroczeniem norm, czy nadużyciem. Pomoże to dziecku chronić się przed zachowaniami będącymi naruszeniem jego przestrzeni intymnej. W dodatku będzie miało jasność, że z rodzicami można porozmawiać na każdy temat, także gdy dzieje się coś trudnego. Zwiększamy zatem prawdopodobieństwo, że to do nas zwróci się po pomoc także w temacie seksualności.

Jak rozmawiać z małym dzieckiem o seksie? 

Agnieszka Juszczyk-Mirek: Wielu rodziców ma obawy dotyczące rozmów z dzieckiem na tematy związane z seksualnością: czy to właściwy moment, jakich słów używać, jaką wiedzę i w jaki sposób przekazać. Pojawianie się pytań dotyczących seksualności stanowi naturalną, prawidłową część rozwoju dziecka. Jednym z najważniejszych zadań rozwojowych okresu wczesnego dzieciństwa jest poznawanie świata, eksploracja, uczenie się. Stąd też typowa dla maluchów ciekawość poznawcza – tysiące pytań co, jak, po co, dlaczego – często tak uciążliwych i niełatwych dla rodziców. Dziecko odkrywa i poznaje własne ciało, co motywuje go do poznawania ciał innych dzieci czy osób dorosłych. Procesowi temu mogą towarzyszyć pytania o różnice anatomiczne między kobietami a mężczyznami oraz ich cel. Pojawić się mogą również pytania „skąd się wziąłem?”, „jak przyszedłem na świat?” oraz pytania dotyczące aktywności seksualnej.
 
Przed odpowiedzeniem na pytanie jak, zwrócę uwagę na to, dlaczego w ogóle warto rozmawiać z dzieckiem na temat seksu. Po pierwsze, podczas rozmów mamy sposobność do przekazania nie tylko wiedzy, ale i określonych wartości. Przekazujemy również nasze postawy względem seksu. Maluch pytający skąd się wziął na świecie może otrzymać od nas odpowiedź „z miłości”, a następnie dane bardziej „techniczne”. W ten sposób od najmłodszych lat możemy zaszczepiać w dziecku przekonanie, że seks powinien być motywowany miłością. Chcemy żeby nasze dzieci wyrosły na mądrych, szczęśliwych i potrafiących chronić swoich granic dorosłych, chcemy żeby posiadali szacunek do ciała swojego i innych. Możemy się do tego przyczynić poprzez właściwą edukację seksualną.
Po drugie, rozmawiając z dzieckiem mamy pewność, że otrzymuje ono rzetelne i zgodne z prawdą informacje. Nauczmy dziecko, że jak ma jakąś trudność, potrzebę, wątpliwość może zawsze liczyć na naszą wiedzę i wsparcie. Jakkolwiek trudne może być dla rodziców przekazanie wiedzy dotyczącej prokreacji i seksu, nie należy ignorować pytań dziecka, odpowiadać w sposób niezrozumiały, odkładać przekazania wiedzy na przyszłość („dowiesz się w swoim czasie”). Skoro dziecko zadaje pytanie, ma potrzebę uzyskania odpowiedzi. Co więcej, zadając pytanie właśnie nam, podkreśla nasz autorytet, pokazuje jak ważni jesteśmy dla niego oraz jak dużym zaufaniem nas darzy. Poprzez nieudzielenie odpowiedzi przekazujemy dziecku sygnał, że istnieją tematy, o które nie może nas zapytać. Konsekwencją może być przeświadczenie dziecka, że nie zawsze i nie w każdej sytuacji może na nas polegać. Motywowane typową dla jego wieku ciekawością poznawczą dziecko wciąż może szukać odpowiedzi na nurtujące go pytanie, tym razem korzystając z innych źródeł wiedzy: innych dzieci czy internetu. Uzyskane z tych źródeł informacje mogą być nieprawdziwe, nierzetelne, mogą wywołać w dziecku lęk. Szukając odpowiedzi na zadane pytania w internecie, dziecko jest narażone na kontakt z potencjalnie urazogennymi treściami pornograficznymi. Dodatkowo, w materiałach pornograficznych umieszczanych na stronach internetowych prezentowane są akty przerysowane, nierzadko prezentujące przemoc, obdarte z intymności i uczuć, przedstawiające przedmiotowe a nie podmiotowe traktowanie drugiego człowieka. Omawiając wspólnie z dzieckiem seksualność mamy możliwość ochronienia go przed takimi przekazami, a także kontrolujemy stan jego wiedzy.
Rozmowy o seksie poza funkcją informacyjną mogą pełnić również funkcję więziotwórczą. Warto pamiętać również o tym, że gdy zaczniemy rozmawiać z na temat seksu z małym dzieckiem, łatwiej będzie prowadzić nam rozmowy z dzieckiem kilka lat starszym oraz z nastolatkiem.
 Jak rozmawiać?
 
Każdy maluch jest inny – wyróżnia go osobowość, temperament, zainteresowania, przyzwyczajenia. Nie istnieje jedna metoda ani określony wzór służący do idealnej rozmowy z dzieckiem na temat prokreacji i seksu. Jeżeli jednak znamy nasze dziecko, łatwiej będzie nam odnaleźć najlepszy dla niego i dla nas sposób. Ważne jest, żeby niezależnie od wybranej przez nas formy edukacji zawsze mówić prawdę oraz przekazywać informacje adekwatne do wieku i możliwości poznawczych dziecka. Komunikaty powinny być jasne, precyzyjne i klarowne, wyrażane językiem dostosowanym do dziecka. Możemy ułatwić sobie to zadanie poprzez odpowiednie przygotowanie się i ustalenie, co dokładnie chcemy przekazać dziecku. Częstym problemem rodziców jest stosowanie nieodpowiedniego nazewnictwa – używanie nazw zastępczych lub typowo „medycznych”. Jeśli czujemy się nieswojo, dobrym sposobem na oswojenie języka jest przećwiczenie wypowiadania określonych słów na głos, przykładowo przed lustrem lub wspólnie z partnerem.
Warto zadbać również o właściwy klimat rozmowy. Zarówno my, jak i dziecko powinniśmy czuć się komfortowo poprzez bezpieczną, spokojną, „normalną” atmosferę. Reagowanie wstydem, strachem czy zawstydzanie lub straszenie dziecka może indukować w nim przeświadczenie, że seks jest doświadczeniem nieprzyjemnym, budzącym wstyd, wstręt lub lęk. Konsekwencją długofalową mogą być problemy natury seksualnej w życiu dorosłym.
 
Jeśli zostaliśmy zaskoczeni przez dziecko pytaniem dla nas trudnym, możemy posłużyć się prostym trickiem – zapytać dziecko, jak ono uważa, jaka jest jego opinia. W ten sposób nie tylko poznajemy perspektywę dziecka i badamy stan jego wiedzy, ale również otrzymujemy trochę czasu na zastanowienie się i udzielenie odpowiedzi. Gdy jednak wciąż nie jesteśmy gotowi na udzielenie informacji, powiedźmy o tym dziecku: „Potrzebuję trochę czasu na zastanowienie się, opowiem Ci o tym jak wrócimy do domu”. Ułatwieniem może być dla nas również posłużenie się książeczkami, obrazkami czy przekazanie wiedzy w czasie zabawy.
Co mówimy w czasie rozmowy? Wiedza powinna być oczywiście dostosowana do wieku dziecka – im starsze dziecko, tym bardziej szczegółowe informacje od nas powinno uzyskać. Poza informacjami o ciele, narządach płciowych, prokreacji warto również poinstruować dziecko, w jaki sposób dbać o higienę miejsc intymnych.
 
Jeżeli dziecko w ogóle wydaje się nie być zainteresowane tematyką płci czy prokreacji warto wyjść z inicjatywą rozmowy. Przydatne może być skorzystanie z sytuacji dającej pretekst do nawiązania rozmowy (np. pojawienie się dziecka w rodzinie, widoczna ciąża kobiety na ulicy). Zamiast wygłaszać dziecku pogadankę możemy prowadzić z nim dialog lub edukować go poprzez zabawę.
Rozmowa z dzieckiem na temat seksu może być również dobrą okazją do profilaktyki wykorzystania seksualnego dziecka. Warto dziecku wytłumaczyć, że ma prawo do wyznaczania i chronienia granic własnego ciała, jak również powinno szanować granice innych osób. Dziecko powinno również wiedzieć, że jakiekolwiek niepokojące zachowania ze strony osób dorosłych czy innych dzieci należy zgłaszać rodzicom.

Jakie zachowania seksualne dziecka mogą niepokoić?

Agnieszka Juszczyk-Mirek: Zachowania seksualne dzieci, mogą przybrać niepokojącą formę. Rodzice lub opiekunowie dziecka, powinni zwrócić szczególna uwagę na zachowania seksualne dziecka, które:
• są bardzo często powtarzane,
• pochłaniają większość czasu i życia dziecka,
• przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu dziecka, kolegów, otoczenia,
• nie ustępują, mimo podejmowanych interwencji.
Do nietypowych zachowań dzieci, można zaliczyć:
• nadmierne zainteresowanie sferą seksualną – przejawianie treści seksualnych w każdej podejmowanej zabawie lub rozmowach,
• odtwarzanie w zabawie różnych zachowań, szczegółowych gestów, przypominających bardziej zachowanie osoby dorosłej niż dziecka,
• używanie zbyt szczegółowego słownictwa związanego z zachowaniami seksualnymi i miejscami intymnymi,
• podejmowanie lub próby podjęcia zachowań seksualnych, (takich jak kontakt oralno – genitalny, penetracja waginalna, analna), bez przywiązywania do nich zbyt dużej wagi, banalizując je, zachowując się tak, jakby było to naturalne zachowanie dla dziecka w relacjach z innymi ludźmi,
• zastraszanie oraz zmuszanie innych dzieci (najczęściej młodszych lub słabszych), do zachowań lub zabaw o charakterze erotycznym,
• prezentowanie w swojej twórczości (np. rysunkach, ulepiankach, wierszykach), treści seksualnych, zbyt szczegółowych, przedstawiających czynności lub kontakty seksualne między dorosłym, a dzieckiem.
Wymienione zachowania, mogą mieć różne podłoże. Dziecko mogło mieć np. dostęp do filmów lub gazet zawierających treści erotyczne, przeznaczonych tylko dla osób dorosłych. Mogło również przebywać w środowisku zbytnio epatującym seksualnością i bodźcami o charakterze seksualnym. Warto też sprawdzić, czy dziecko nie było narażone na przemoc seksualną, psychiczną czy fizyczną. Czy nie miały miejsca nadużycia wobec dziecka ze strony rodziców, kolegów czy rodziny. Można w takiej sytuacji zwrócić się po pomoc do psychologa, psychiatry, czy organizacji zajmujących się pomocą krzywdzonym dzieciom.

W Dolnośląskim Centrum Psychoterapii we Wrocławiu u. Powstańców Śl. 28-30, przyjmują specjaliści zajmujący się dziećmi, młodzieżą i osobami dorosłymi z zaburzeniami tożsamości płciowej/ dysforią płci/ niezgodnością płci.

Prowadzimy:
- diagnozę rozwoju psychoseksualnego, zaburzeń tożsamości płciowej
- diagnozę psychiatryczną, diagnozę psychologiczno-seksuologiczną, diagnozę lekarską seksuologiczną, diagnozę pediatryczną, współpracujemy z endokrynologiem specjalizująca się w tych zaburzeniach osoby z zaburzeniami tożsamości płciowej
- opiniujemy
- prowadzimy terapię hormonalną, i/lub farmakoterapię psychiatryczną
- przygotowujemy dokumenty do sądowej zmiany płci metrykalnej, operacji chirurgicznych płci.

www.dcp.wroclaw.pl
Rejestracja DCP: 71/332 36 70
info@dcp.wroclaw.pl